بحران‏های جهانی پشت سر هم بسان موج‏های سهمگین یک دریای طوفانی بر ساکنان کشتی فضایی زمین می‏تازند اما در کشاکش بقا زیر ضربه امواج کمتر فرصت داشته‏ایم درباره کلیت طوفانی بودن دریا بیندیشیم. دهه 80 میلادی دهه بحران نیمی از جهان، دنیای دوم کمونیست بود که با چیزی کمتر از فروپاشی اقتصادی-اجتماعی-سیاسی-فلسفی پایان نگرفت. پس از آن هیجان و شادی ناشی از فروریختن دیوار برلین و اتحاد آلمان سرخوشی کوتاهی به ارمغان آورد. آمریکا با تحویل گرفتن حجم عظیمی از سرمایه اجتماعی میراث کمونیسم در شکل بازارهای جدید، یکه‏تازی نظامی جهانی، سیل متخصصان مهاجر و ابراز وفاداری بین‏المللی دست‏کم یک دهه در رویای خوش «پایان تاریخ» فرو رفت اما بیداری پس از آن دردهای جانکاه را آشکار کرد. ابرقدرتی ظهور کرد که با سازمان دادن حملات تروریستی در سراسر جهان (از جمله در خاک خودش) دست به وحشی‏گری در ابعاد جهانی می‏زد. توده مردمی بوجود آمدند که تمام پوشش‏های حفاظتی خود را از دست دادند، فقیر شدند، گرسنه و بدور از پوشش‏های بیمه‏ای قرار گرفتند، نظام‏های تامین اجتماعی در سراسر جهان رو به فروپاشی رفت، دولت‏های رفاه سقوط کردند و سرمایه‏داری یکه‏تاز میدان شد. آمریکا خوی وحشی‏گری خود را به هیچ وجه یک بحران فرض نکرد، مردم می‏گفتند این یک بحران اخلاقی‏ست که ما بخاطر نفت دروغ بگوییم و سرزمین‏ها را اشغال کنیم. اما در روزگاری که رقیبی وجود نداشت اخلاق چندان ارزش افزوده‏ای برای صاحبان قدرت تولید نمی‏کرد ...... تا اینکه بحران‏های واقعی فرارسید ....... اولین آن را می‏توانیم افزایش بی‏مهار قیمت نفت بدانیم. سرمایه‏داران دردمندانه دیدند که تنها علت رفاه گذشته‏شان محروم بودن توده‏ها از سطح زندگی مشابه بوده است. و حال که چینی‏ها هم تصمیم گرفته‏اند سوار ماشین شوند دیگر دنیا مثل گذشته نخواهد بود. غرب تلاش خود را برای فرار از بحران مضاعف کرد. علم و کشاورزی به خدمت گرفته شدند تا بجای غذا سوخت بکارند و بنزین برداشت کنند. طولی نکشید که بحران دومی شروع شد. بحران جهانی مواد غذایی. مردم در سراسر جهان و حتی در خود آمریکا دسته دسته به زیر خط فقر غذایی رانده شدند، آنها که برنج می‏خوردند به نان روی آوردند و آنها که نان می‏خوردند از وعده‏های غذایی‏شان کاستند و آنها که قبلا این کار را کرده بودند چه بسا جان باختند. نمی‏شود هم شما جهان سومی‏ها بخواهید سوار ماشین شوید هم خوب غذا بخورید. صدراعظم آلمان با ناراحتی سوال کرد «چه لزومی دارد یک میلیارد چینی یکدفعه تصمیم بگیرند هر روز شیر بخورند؟». بیست سال پیش لستر تارو اقتصاددان می‏پرسید تا کی می‏توان سالی یک درصد از قدرت خرید طبقه متوسط آمریکا کاست قبل ازینکه نظام ترک بردارد؟‏ بالاخره اینقدر ازین قدرت خرید کاسته شد و به ثروتمندان داده شد که ناگهان طبقه متوسط از بازپرداخت وام‏های مسکن خود را عاجز دید. تقاضا برای خانه افت کرد، قیمت‏ها کاهش یافت و بانک‏ها به ورشکستگی کشیده شدند. تمام بحران‏های قبلی فراموش شدند و این بار تیتر یک مطبوعات جهان بحران مسکن در آمریکا بود. طولی نکشید که بحران مسکن به انگلیس و اروپا هم رسید. اما هنوز سرمایه‏داران بر سر جزمیات خود بودند. تا اینکه بحران وام‏ها بانک‏های اصلی را هم درگیر کرد یکی‏یکی آنها را به زیر کشید. دولت که دید بازار مالی در حال سقوط است تعارفات را کنار گذاشت و عملا ختم «نظام سرمایه‏داری بازار آزاد» را اعلام کرد. دولت بخش بزرگی از تولید ناخالص ملی را به مهار بحران اختصاص داد و با این حال همه اذعان دارند که بحران مالی حتی اگر هم مهار شود مقدمه بحران اقتصادی واقعی در صورت کاهش تولید، مصرف و افزایش بیکاری خواهد بود.

شاید اگر نیچه زنده بود یکه می‏خورد. شکست بازار آزاد چیز کمی نیست. در طول تاریخ مابعد رنسانس، تمام تلاش بشر غربی معطوف به اثبات کارآمدی آزادی بوده است. تمامی علوم انسانی غربی در خدمت همین تلاش بوده‏اند و آرمان اجتماعی آنها نیز چیزی جز این نبوده است. بنابراین اگر کسی می‏خواهد شروع دوران پست‏مدرن را اعلام کند حالا زمان مناسبی است. تمام یکی دو قرنی که انگلیس حاکم بلامنازع بود نظام اقتصادی بازار آزاد بود که بر جهان حکومت می‏کرد و پس ازو نیز این میراث به آمریکا رسید. رقابت دو ابرقدرت در جنگ سرد نیمه دوم قرن بیستم برای اثبات برتری نظام اقتصادی مبتنی بر آزادی کامل در مقابل نظام اقتصادی دارای برنامه و رهبر بود. دمکراسی غربی نیز مظهر عدم اصالت رهبری بر عملکرد آزادانه افراد است. جنگ سرد غیر از چشم‏انداز اقتصادی معانی مهمتری هم داشت. غرب مظهر دنیای بدون مرکز بود و شرق مظهر دنیای بامرکز. اگر چه کمونیسم وجود خداوند را نفی می‏کرد، اما نوع سازماندهی اجتماعی آن ناخودآگاه بازتاب یک جهان‏بینی بود که در آن سیستمی کارآمدتر است که دارای برنامه، دارای رهبر باشد. غرب با شکست دادن شوروی خواست ثابت کند جهانی کارآمدتر است که در آن هیچ غایتی نیست که هر موجود بدنبال آن باشد. غیر ازین که هر موجودی بدنبال نفع شخصی خودش باشد. بنابراین شکست سرمایه‏داری آزاد را باید یک شکست فلسفی دانست. و حالا که اینطور است این را هم بگوییم که علم غربی نیز در ذیل پروژه کلی غرب مابعد رنسانس تعریف شده است، به این معنی که هدف آن ارائه یک تصویر خودکار از عالم هستی است. اگر چه دستاوردهای علمی را ارج می‏نهیم اما فلسفه و داستان علم تاکنون همواره تلاش برای نقض برهان نظم بوده است تا اثبات آن. اکنون با شکست نظام بدون مرکز در اقتصاد، بجاست سوال کنیم آیا بنظر شما جهان اگر دارای مرکزی تدبیر کننده باشد کارآمدتر نخواهد بود؟